اصول ایجاد عزت نفس در کودکان
عزت نفس در کودکان تنها زمانی خود را نشان خواهد داد که والدین اجازه دهند. همانطور که بچه ها رشد می‌کنند، عزت نفس نیز میتواند رشد کند. هر زمانی که بچه‌ها چیزهایی را امتحان می‌کنند، انجام میدهند و چیزهایی یاد می‌گیرند میتواند فرصتی برای رشد عزت نفس باشد. ایجاد عزت نفس در کودکان یکی از روش‌های ابتدایی در تربیت و پرورش کودکان است که اغلب بخاطر ناآگاهی والدین نادیده گرفته می‌شود. در این مقاله خیلی کوتاه سعی داریم به روش‌های ایجاد عزت نفس در کودکان بپردازیم.
اصول ایجاد عزت نفس در کودکان
چرا عزت نفس مهم است؟
احتمالا بارها درباره عزت نفس چیزهایی شنیده اید، اما آیا می‌توانید آن را تعریف کنید؟ عزت نفس نوعی سیستم ایمنی است که شما را آگاه نگه می‌دارد و میتواند قدرت ، مقاومت و توانائی بازسازی در هر فردی ایجاد کند.
عزت نفس هم درست مانند سیستم ایمنی بدن ما درونی است و برای رفع مشکلات زندگی به آن احتیاج داریم . از جهاتی می‌شود عزت نفس را با کلسیم مقایسه کرد . کلسیم دندان‌ها و استخوان‌های ما را تقویت می‌کند و برای داشتن بدنی سالم ضروری است .
مزیت اصلی ایجاد عزت نفس در کودکان
عزت نفس از نظر روانشناختی برای رشد کودکان و داشتن روانی سالم بسیار موثر است. اگر کلسیم به بدن کودک نرسد نمی میرد، اما توانایی او برای داشتن یک زندگی سالم به شکل قابل توجهی محدود خواهد شد . نقش عزت نفس نیز همین است، کودک برای زنده ماندن به عزت نفس احتیاج ندارد اما بدون آن نمی‌تواند یک زندگی کامل داشته باشد ، چرا ؟ چون داشتن یک زندگی کامل به میزان عزت نفس و انتظاراتش از توانایی‌هایش مرتبط است . این انتظارها با تحت تاثیر قرار دادن رفتارهای کودک به تدریج رنگ واقعیت به خود می‌گیرند، در حقیقت میزان عزت نفس میتواند میزان رضایت هر کسی از خودش را در آینده پیش بینی کند.
به طور کلی افراد دارای عزت نفس بالا، توانایی روبرو شدن با چالش های زندگی را دارند و پاداش زندگی برای این افراد، شادی و سرزندگی است. بنابراین برای داشتن جامعه ای شاد و پویا لازم است که والدین ، مفهوم بسیار مهم عزت نفس را شناخته و آن را در کودکان دلبندشان با نگاه تفکر مثبت نهادینه کنند.
روش ایجاد عزت نفس در کودکان
تا اینجا ذهنیت ما از عزت نفس و نقش آن در کیفیت زندگی را بیان کردیم. همچنین در مقالات قبلی به بخش مهمی از اقداماتی که موجب تقویت عزت نفس می‌شوند و در حیطه قدرت ما هستند اشاره کرده ایم. اما عامل مهمی که به شدت بر عزت نفس تاثیر می‌گذارد، نقش مهم پدر و مادر و سیستم آموزشی در پرورش و ایجاد عزت نفس در کودکان است.
آموزش و ایجاد عزت نفس در خود والدین
در واقع عزت نفس باید از سنین کودکی در ما ایجاد شود که لازمه آن توجه پدر و مادر به این مقوله است. در وهله اول خود پدر و مادر باید از عزت نفس بالایی برخوردار باشند و آن را به خوبی در خود نهادینه کرده باشند که لازمه آن کسب مهارت و آموزش مهارت‌های فردی در این خصوص است. برای این منظور پیشنهاد می‌شود حتما در دوره هوش هیجانی شرکت کنید تا با مفهوم عزت نفس و راه‌های تقویت آن آشنا شوید.
ایجاد عزت نفس از طریق رابطه باکیفیت با کودک
پدر و مادر میتوانند پرورش عزت نفس را برای کودک آسانتر یا دشوارتر کنند . بر اساس بررسی‌های روانشناسی به نام کوپر اسمیت شاید مزیت‌های پدر و مادر مثل برخورداری از طبقه اجتماعی بالا، پول زیاد، تحصیلات عالی و موقعیت جغرافیایی خوب در افزایش عزت نفس کودک آنقدر مهم نباشد اما کیفیت رابطه آنها با کودک حتما موثر است. اما چه چیزی باعث رابطه ای مثبت میان پدر و مادر و فرزند می‌شود؟
روش‌های متعددی برای ایجاد عزت نفس از طریق برقراری رابطه با کودک وجود دارد. اول اینکه پدر و مادر باید افکار و احساسات فرزند خود را بپذیرند تا او متوجه شود احساسات و افکارش معتبر و ارزشمند است. دوم این که خود پدر و مادر باید عزت نفسی بالایی داشته باشند و دائما در حال تمرین بهبود عزت نفس باشند تا فرزندان بتوانند آنان را الگوی خود قرار دهند. و سوم اینکه پدر و مادر باید شرایطی پایدار را برای فرزندشان فراهم کنند تا کودک کاملا احساس امنیت کند.
ممکن است اجرای تمام روش‌های اصول ایجاد عزت نفس در کودکان سخت باشد، اما برای رشد کودک لازم است. اگر پدر و مادر باعث شوند که فرزندشان باور کند، که مشکلی دارد، عزت نفس پایین سریعا در شخصیت کودک ریشه می‌دواند .
بنا کردن 6 ستون عزت نفس در کودکان
پدرها و مادرها و تمام کسانی که در زندگی کودکان حضور مهمی دارند به نحوی در تقویت یا تضعیف عزت نفس آنها هم نقش دارند. اما پدر و مادر به عنوان والدین کودک باید 6 ستون مهم در ایجاد عزت نفس در کودکان را جدی بگیرند.
این ستون‌ها به ترتیب زندگی آگاهانه، خودپذیری، مسئولیت پذیری ، خودابرازی، زندگی هدفمند و صادقانه زیستن هستند.
- زندگی آگاهانه
باید به کودک بیاموزید که بین سه وجه از ادراک تمایز قائل شود، یعنی حقایق، تفسیر و احساس را از هم تفکیک کند. در واقع کودک باید یاد بگیرد تا وضعیت خودش را ارزیابی کند و در حالات مختلف از خود در مورد احساسش سوال کند و برایش جوابی داشته باشد. مثلا یاد بگیرد که دلیل عصبانیتش چیست و چرا مادر دعوایش کرده یا چرا از طرف پدر تشویق شده است. برای آموزش زندگی آگاهانه باید بطور کامل با مفهوم خودآگاهی آشنا شوید.
- خود پذیری
باید کودک پس از رسیدن به خودآگاهی، خودش را با تمام نقاط ضعف و قدرتش بشناسد. البته یادگیری خودپذیری گاهی تا سنین بالا بطول می‌انجامد تا شخصیت فرد شکل بگیرد. اما باید بدانیم که چه مواقعی با ما برخورد مناسبی نمی‌شود. مثلا کودک باید بداند اگر اتاق خود را مرتب نکند از طرف مادرش مواخذه می‌شود یا اگر کودک دیگری بدون اجازه به وسایل او دست بزند از کوره در می‌رود و ممکن است او را ناخودآگاه مورد حمله قرار دهد. آشنایی با حالات خود کمک می‌کند کم کم در کنترل و مهار احساساتی که منجر به پشیمانی می‌شود نیز تبحر پیدا کنیم. این دقیقا چیزی است که کودک باید آن را بیاموزد.
- مسئولیت پذیری
کودک باید یاد بگیرد دیگران را سرزنش نکند و مسئولیت رفتار خود را بر عهده بگیرد، به جای گفتن تقصیر او بود اگر او فلان کار را نمی‌کرد باید به کودک خود بیاموزید که هر اشتباهی که از او سر زده باید در صدد جبران آن باشد. کودک باید بیاموزد که وظایفی را بپذیرد و برای اجرای درست آنها تمام تلاش خود را به کار بگیرد.
- خودابرازی
این ویژگی در اکثر کودکان وجود دارد، اما بطور ناشیانه ای از طرف والدین یا جامعه سرکوب می شود. برای اینکه خود ابرازی در کودک تقویت شود از او بخواهید که اگر جایی فکر می کند چیزی برخلاف آموزه‌ها و ارزش‌های شماست آن را شجاعانه ابراز کند.
- زندگی هدفمند
در وهله اول با برنامه ریزی کردن برای کودک خود و ساعاتی که برایش وقت می‌گذارید او یاد می‌گیرد برای هر کاری باید زمانی را تخصیص دهد. سپس با تشویق کردن او در رسیدن به یک هدف او یاد می گیرد که برای دریافت پاداش‌های بیشتر نیازمند برنامه ریزی و تلاش مستمر است. اینگونه زندگی هدفمند در کودک نهادینه می‌شود که در تعیین اهداف مهم پدر و مادر نقش تعیین کننده ای دارند.
- صداقت
کودکان در وهله اول راستگویی و صداقت را از والدین خود یاد می‌گیرند. اگر قولی به کودک خود می دهید آن را عملی کنید. سعی کنید همیشه حرف با عملتان یکی باشد و روی این مورد همیشه تاکید داشته باشید.
نقش معلم در ایجاد عزت نفس در کودکان
خوشبختانه کودکانی که در سال‌های ابتدایی زندگی خود عزت نفس بالایی نداشتند، فرصت دارند که در مدرسه این کمبود را جبران کنند. معلمی که باعث عزت نفس کودک شود تاثیری مثبت و باور نکردنی بر زندگی او دارد. در واقع تحقیقات نشان میدهند انتظارات معلم ممکن است در آینده به رضایت شخصی فرد تبدیل شود. اگر معلمی به توانایی کودک در یک مهارت خاص باور داشته باشد این باور اغلب به واقعیت تبدیل می‌شود.
عملکرد معلم هرگز نباید مبتنی بر تشویق یا تنبیه باشد بلکه باید طوری عمل کند که عزت نفس کودک بر اساس واقعیت موجود رشد کند. کلید این روش این است که کودک حس پذیرفته شدن داشته باشد. یعنی بداند افکار و اعمالش همانگونه که هست دیده و ارزیابی می‌شود.
این حس به کمک بازخوردی مثبت و سازنده حاصل شده و کودکان را تشویق به رشد و بهبود هوش موفقیت می‌کند.
چرا عزت نفس کودک مهم است؟
اگر با ادعای دوروتی بریگز در کتاب عزت نفس فرزندتان موافق هستید که “عزت نفس منبع اصلی است که هر کودک را به عنوان یک انسان برای موفقیت یا شکست قرار می دهد”، پس یک شغل مهم برای هر والدین و هر معلمی تایید و ساختن خود است. -احترام در هر کودک به عنوان پدر و مادر، مسئولیت ما حتی بیشتر از مسئولیت معلم است، که در یک ثانیه بسیار نزدیک وارد می شود، زیرا ما مهم ترین تأثیرگذار در زندگی فرزندانمان هستیم.
ممکن است تعجب کنید که چرا ایجاد عزت نفس در کودک بسیار مهم است. عزت نفس کودک خیلی زود شکل می گیرد و روز به روز ایجاد می شود.
عزت نفس از یادگیری پذیرش اینکه چه کسی هستیم با دیدن نارسایی ها و همچنان انتخاب دوست داشتن خود ناشی می شود. عزت نفس هر کودکی با هر تجربه تعامل موفق از طریق کلمات مثبت رشد می کند. ایجاد این باور در کودک که می تواند زندگی خود را اداره کند و به خوبی آن را اداره کند بسیار مهم است. به گفته Madelyn Swift، سلامت عاطفی ما به عزت نفس ما بستگی دارد. دوست داشتن خود و احساس توانمندی پایه هایی است که سلامت عاطفی بر آن استوار است.
ممکن است از خود بپرسید که چگونه می توانید به یک کودک، فرزندتان کمک کنید تا عزت نفس مثبت داشته باشد. طبق کتاب Madelyn Swift، Getting It Right with Children، نیازهای اساسی روانشناختی احساس دوست داشتنی بودن و احساس توانایی بودن است.
پرسش و پاسخ :
- چه چیزی بر عزت نفس در کودکان تأثیر می گذارد؟
مانند بسیاری از جنبه های رشد کودک، عزت نفس محصول دو نیروی متقابل است که اغلب به عنوان طبیعت و پرورش توصیف می شوند. رشد عزت نفس در نقاط قوت و ضعف بیولوژیکی کودکان (طبیعت) و بر تعامل آنها با خانواده و محیط اجتماعی (پرورش) نیز تأثیر می گذارد.
- والدین چگونه میتوانند در کودک عزت نفس ایجاد کنند؟
- می توانند به فرزندان یاد دهند در هر سنی چیزهای حدیدی وجود دارد که میتواند یاد بگیرد.
- قبل از انجام هر کاری به کودک یکبار به او یاد دهید.
- کودکان را تحسین کنید و این تحسین به خاطر علاقه کودک باشد.
- انتقاد تند به کودک را انجام ندهید.
- روی بهبود و افزایش مهارت فردی کودک کار کنید.
- بگذارید بچه ها به شما و دیگران کمک کنند.
- چه چیزی در کاهش عزت نفس کودک تاثیر گذار است؟
هنگامی که والدین درگیر کارهای خود می شوند فرصت کمتری برای یادگیری به کودک میدهند. در نتیجه اگر اجازه ندهند کودک احساسات مثبت خود را به آنها منتقل نکند و مورد نقد و ترد قرار بگیرند باعث کاهش عزت نفس در کودک خواهد شد.
- چرا باید کودکی که دارای عزت نفس پایین است را تنبیه کنیم؟
- استراتژی انضباطی مناسب باعث به وجود آمدن عزت نفس سالم می شود.
- سطح انتظارات را در حد رشد کودک نگهدارید.
- به کودک برچسب نپسبانید.
- رفتار کودکان را کنترل کنید.
- تلاش های خوب کودکان خود را تشویق کنید.
- انضباط در یادگیری را جایگزین تنبیه کنید.
- چگونه می توانیم بفهمیم کودک ما دارا عزت نفس است؟
- باید ببینید کودک شما در صورت انجام کار اشتباه و پشیمان شدن می تواند خود را ببخشد. در صورتی که این رفتار طولانی باشد و کودک نتواند خود را نسبت به خطایی که کرده ببخشد، نشانه کم بودن عزت نفس است.
- باید ببینید کودک شما در صورت تقسیم کردن و بخشندگی آن چیزی که دارد آیا رضایت قلبی دارد. گاهی کودکان در صورتی که چیزی را ببخشند بعدا نسبت به آن دچار پشیمانی می شوند. اگر این رفتار در کودک دیده شد نشانه پایین بودن عزت نفس است.
- باید دقت کنید کودک شما در رفتارش دارای تواضع و فروتنی است. گاها کودکی در بازی خود نقش کسی را بازی می کند که مورد ظلم قرار گرفته یا یک ریس و زورگو را بازی می‌کند. هر دوی این حالت نشانه پایین بودن عزت نفس کودک است.
- حرف شنوی کردن از والدین و بزرگترها را انجام دهد. چنانچه کودکی به حرف بزرگتر خود گوش نداده و سر خود کاری کند و رفتار لج داشته باشد، در این صورت کودک دارای عزت نفس پایینی است.
